admin Дуьненан массо маь1ехь вевзаш волу оьрсийн сийлахь яздархо Лев Николаевич Толстой 1828-чу шеран 9-чу сентябрехь вина. Воккхачу яздархочо 14 повесть а, 4 роман а, 65 дийцар а яздина. Вайн пачхьалкхехь а, махкахь а и де х1ора шарахь билгалдоккхуш ду. Вай долчохь иза доккха ц1ей хилла даздеш хилар, ларамаза доцийла хаа деза. Яздархочун вайн махкаца доьзна 1аламат дукха х1ума хилла.
Оцу бахьанийца цуьнан ц1арца цхьана йоху нохчийн Мисербиев Садон а, Эфендиев Мохьмадан а ц1ераш. Л.Н.Толстойн ц1е йоккху х1инца нохчийн барт кхолларалла, къаьсттина къоман иллеш, эшарш хьахош, уьш ч1ог1а хазахеташ, цаьрга дукха лерина цо ладуг1уш хиларна. Бокъалла сий деш, лаккхара мах хадош хилла воккхачу яздархочо, («поэтически жовхарш») олуш, ша доттаг1ашка яздечу кехаташ т1ехь нохчийн къоман иллийн лаккхара мах хадош. Вайн устаз Кунта-хьажийца, (Дала къайле тайойла цуьнан), суфизмах лаьцна Толстойн доккха къамел хилла бохуш дийцина яздархочун биографаша. Цара яздархочун дахарехь боккха т1е1аткъам бина хиларх дерг, вайн пачхьалкхехь а, цул арахьа а бевзаш болчу 1илманчаша к1езиг ца довзийтина.
Массарна хууш ма-хиллара, дуьненан литературе, йийцина ца валлал йоккха, башха хазна йиллина сийлахьчу яздархочо. Бераллехь дуьйна йовза йолалучу яздархочун произведенеша диканиг хьоьхура. Кхин вайн дагчуьра ца йовлуш, вайца яха юьсу цуьна тоьлла повесташ, дийцарш романаш, цкъа дешна долу дийцарш, шайн мехалла йолуш, ша тайпа дуйла, хийла дешархочунна билгалдолу.
Церан буьззина мах хьаьнг-хьаьнга хадалур боцуш, беза а, лакхара а хуьлу. Доккха дуьне ду-кха Л.Н. Толстойн «Война и мир», «Анна Каренина» кхиерш а. Вайна къаьсттина герга хуьлуш схьаеъна «Хаджи –Мурат», «Казаки», «Кавказский пленник». Оцу произведенешкахь оьрсийн воккхачу яздархочо боккхачу безамца а, ларамца а кхоьллина ламанхойн васташ сийлахь а, хьоме а ду. Цаьргахула гучуйолу ешархошна сийлахь-воккхачу яздархочун адамалла, нийсо, къам къомана т1еозош йолу амал, цуьнан синан к1оргалла, йист йоцу шоралла, исбаьхьчу сартийн хазалла.
Вайна юккъехь дуккха а б1ешерашкахь яха йисина исбаьхьаллин дешан сийлахь-воккхачу говзанчийн, сийлахь воккхачу яздархочун сирла ц1е. Цуьнан ц1арах вайн махкахь Толстой-юрт (Девкар-эвла), нохчийн пачхьалкхан университет ю. К1езиг ца яздина г1араваьллачу яздархочун произведенех лаьцна, вайн пачхьалкхехь а, цул арахьа а бевзаш болчу яздархоша, 1илманчаша. Вайга д1адахначо а, хиллачо а, хиндолчо а ойла йойтуш йолу воккхачу яздархочун произведенеш, заманан йохаллехь вайца кхин а дукха шерашкахь яха йиснийла, яха езийла, ехар юйла цхьа шеко ца юьсу.
Б.Шахтемиров.